Voorwaardelijke liefde en de gevolgen

Een sociale of een economische transactie?

Wie kent het niet? Als kind hebben velen dat waarschijnlijk meegemaakt, je moeder zegt: ‘Je krijgt een euro als je de stoep veegt.’ Aan de ene kant ga je dan het bewuste goede gedrag vertonen, aan de andere kant verandert de relatie van een sociale transactie naar een economische transactie. In plaats dat je iets doet omdat je het wilt doen, ga je nu iets doen omdat het geld oplevert. Een mooi voorbeeld is dat je je vrouw een prachtige mok cadeau geeft bij de geboorte van jullie eerste kind. De vrouw is blij en dankbaar dat je speciaal dat hebt uitgezocht voor haar. Bij het tweede kind geef je  haar hetzelfde bedrag maar dan cash. Nu wordt de vrouw boos: ‘Ben ik 9 maanden zwanger geweest voor een kind van jou en geef je me een tientje?’ Een sociale transactie heeft een totaal andere waarde dan een economische transactie. Een sociale transactie is immaterieel: het goede gebaar of de goede gift wordt niet geïnterpreteerd als een beloning voor een handeling, maar als gave uit liefde, vanwege een relatie, iets bijzonders dat mensen samen hebben. Daartegenover vertegenwoordigt een economische transactie een beloning met een bepaald bedrag.

Voorwaardelijke liefde als economische transactie

Voorwaardelijke liefde heeft alle kenmerken van een economische transactie: voor wat hoort wat. Voorbeelden van conditionele liefde: ‘Ik zal van je houden als je mij een goed gevoel geeft,’ ‘Ik zal van je houden als je je mooie uiterlijk behoudt,’ ‘Ik zal van je houden als je succesvol en populair bent,’ ‘Ik zal van je houden als je doet wat ik zeg,’ ‘Ik zal van je houden als jij gelooft wat ik ook geloof,’ ‘Ik zal van je houden als je mijn slechte gewoontes blijft accepteren,’ ‘Ik zal van je houden als jij mij geld blijft geven,’ ‘Ik zal van je houden als je goed bent in bed,’ ‘Ik zal van je houden als ik macht heb over jou,’ Ik zal van je houden als jouw keuzes me aanstaan,’ ‘Ik zal van je houden als je je netjes gedraagt,’ ‘Ik zal van je houden als jij van mij houdt.’ Als je deze voorbeelden leest, denk je misschien: ‘Zo zijn mensen toch niet?’ Wie als therapeut naar relaties leert kijken, ontdekt al snel dat er allerlei egoïstische motieven onder ons gedrag schuilgaan. Een daarvan is: ‘Ik geef jou pas wat je nodig hebt als jij mij geeft wat ik nodig heb.’ Waarom is dat?

Hoe krijg je wat je wilt in een relatie?

Onderzoek toont aan dat voorwaardelijke liefde effectief is (Kanat-Maymon, Argaman, & Roth, 2017). Het is niet zo’n directe strategie om je zin te krijgen zoals met verbale of fysieke dwang, maar in de praktijk blijkt het net zo effectief te zijn, met minder pijn en meer subtiliteit (Dunbar & Burgoon, 2005). Voorwaardelijke liefde betekent dat je alleen lief en aardig bent tegen je partner als deze het gewenste gedrag vertoont, doet wat jij wilt, acteert binnen jouw verwachtingen, etc.

Veel mensen zullen niet toegeven dat ze zo denken omdat ze bepaalde normen en waarden hebben geleerd, anderen zijn er heel open over dat aan hun liefde bepaalde voorwaarden zitten. Voordat we hierover verder gaan moeten we ons wel bewust zijn dat iedere relatie een wederkerigheid kent om gezond te kunnen functioneren. Het is ook niet verkeerd dat je iets uit een relatie haalt waar je baat bij hebt. Er zullen ook altijd elementen voorkomen van voorwaardelijkheid. Echter waar het hier om gaat is voorwaardelijkheid als bewuste strategie waarbij liefde altijd afhangt van wat je doet en niet van wie je bent.

Maar waarom zou je deze strategie toepassen in een relatie? Sociologen, antropologen en psychologen hebben een tijd lang hun research gebaseerd op de gedachte dat dominantie en macht de fundamentele dimensies zijn van interpersoonlijke relaties en in het bijzonder van romantische partnerrelaties. In een romantische relatie ben je afhankelijk van de ander om je doelen te bereiken en gebruik je strategieën om je doelen te bereiken. Voorwaardelijkheid is een strategie die je kan helpen te krijgen wat je wilt.

Risico’s van voorwaardelijke aandacht

In wetenschappelijk artikelen wordt ‘voorwaardelijke liefde’ vaak omschreven als ‘voorwaardelijke aandacht’ omdat aandacht een aantal handelingen inhoudt, zoals tijd samen doorbrengen. Dat is makkelijker te omschrijven en meten dan het construct ‘liefde’. Voorwaardelijke aandacht kun je zelfs splitsen in voorwaardelijke positieve aandacht en voorwaardelijke negatieve aandacht. Voorwaardelijk positieve aandacht betekent dat je partner jouw meer warmte en liefde geeft wanneer je gewenst gedrag vertoont. Voorwaardelijke negatieve aandacht betekent dat je partner haar/zijn warmte en liefde terugtrekt wanneer je ongewenst gedrag vertoont.

Het is niet zo moeilijk voor te stellen dat voorwaardelijke negatieve aandacht een negatief effect zal hebben op relaties. Het proces van liefde terugtrekken is in meerdere studies aangetoond een eroderend effect te hebben op relaties. Kinderen die in zo’n situatie opgroeiden hebben last van onveilige hechting. Jong volwassenen die negatieve conditionele aandacht hebben ervaren verbinden dit met gevoelens van haat ten opzichte van hun ouders. Voorwaardelijke negatieve aandacht leidt tot slechte emotionele aanpassing later in het leven.

Maar hoe zit het dan met voorwaardelijke positieve aandacht? Onderzoek toont aan dat op de korte termijn voorwaardelijke positieve aandacht goed werkt. Maar op de langere termijn kan de partner zich verplicht gaan voelen bepaald gedrag te vertonen om zo de liefde en acceptatie van de partner te krijgen. Uiteindelijk zal dat een negatief effect hebben op de kwaliteit van de relatie. Men heeft ontdekt dat conditionele aandacht een negatief effect heeft op relaties omdat het gevoelens van afwijzing oproept wanneer iemand niet voldoet aan bepaalde verwachtingen.

Relatie coaching

Het is één ding om te weten dat een bepaald mechanisme zo werkt, het is een ander ding om er actief mee om te gaan in de relatie coaching. Dunbar en Burgoon gebruikten in hun onderzoek een paar vragen naar de balans van macht in de relatie (Dunbar & Burgoon, 2005). Zij lieten stellen de volgende vragen beantwoorden op een 9-punt Likert schaal.

1. Hoe zou je in het algemene jouw invloed in jouw relatie weergeven? 1 = ik heb totaal geen invloed op onze relatie – 9 = ik bepaal in onze relatie alles wat er gebeurt.
2. In jouw relatie, wie heeft er meer macht? 1 = ik heb totaal geen macht in onze relatie – 9 = ik heb alle macht in onze relatie.
3. Hoe veel invloed heb jij op het gedrag van je partner? 1 = ik heb totaal geen invloed op het gedrag van mijn partner – 9 = ik heb alle invloed op het gedrag van mijn partner.

Het invullen van deze vragen leidt allereerst tot bewustzijn bij het stel. Let daarbij op de verschillen tussen de antwoorden. Wat de één als dominatie ervaart, hoeft de ander niet zo te ervaren. Verder zal het gesprek op grond van de uitkomsten verhelderend kunnen werken. De volgende vragen kunnen daarbij helpen: ‘Wat betekent het voor je om zoveel macht te hebben binnen jullie relatie voor jou? Wat denk je dat dit voor je partner betekent?’

De scores van de Prepare-Enrich analyse geven ook veel inzicht in de machtsbalans van het stel. Het onderdeel ‘Dynamiek van de relatie’ geeft inzicht in het verschil in assertiviteit, zelfvertrouwen, vermijding en partner dominantie bij de partners en is daarmee ook een goede start van het gesprek over de machtsverhouding in de relatie. Maar daarover meer in een ander artikel.

 

Bibliografie

Dunbar, N. E., & Burgoon, J. K. (2005). Perceptions of power and interactional dominance in interpersonal relationships. Journal of Social and Personal Relationships, 22(2), 207-233. doi:10.1177/0265407505050944

Kanat-Maymon, Y., Argaman, Y., & Roth, G. (2017). The association between conditional regard and relationship quality: A daily diary study. Personal Relationships, 24, 27-35. doi:10.1111/pere.12164